Αρβανίτες και 1821 (συνέχεια 2)

Βοιωτία

Όσον αφορά την περιοχή της Βοιωτίας οι ίδιοι αυτοί που παραπληροφορούν και τροφοδοτούν
το διαδύκτιο με ανιστόρητες πληροφορίες γύρω από τους Αρβανίτες και την έκταση τους στον Ελλαδικό χώρο έχουν…έτοιμη την φράση ότι όλη η Βοιωτία κατοικείται από Αρβανίτες.
Ας δούμε λοιπόν έναν χάρτη για το 1687(όταν έχουν ήδη ολοκληρωθεί προ πολλού οι αρβανίτικες μεταναστεύσεις από την εστία τους προς το νότο).



Ο χάρτης αυτός είναι δημοσιευμένος στο βιβλίο “Between Venice and Istanbul: Colonial Landscapes in Early Modern Greece, Siriol Davies, Jack L. Davis” βασισμένος στο “Boiotia Project; archival research by M. Kiel, geographical research by J.L. Bintliff” που με τη σειρά του βασίστηκε σε οθωμανικά αρχεία της εποχής.
Τα λευκά τετράγωνα αντιπροσωπεύουν αρβανιτόφωνα χωριά ενώ οι μαύροι κύκλοι ελληνόφωνα. Εύκολα παρατηρεί κανείς ότι οι αρβανιτόφωνοι ζουν κυρίως σε μικρά χωρία ενώ οι ελληνόφωνοι σε κωμοπόλεις και στις δύο μεγάλες πόλεις της Βοιωτίας (Λειβαδιά, Θήβα).
Κάνοντας μία εκτίμηση για τον πληθυσμό της Βοιωτίας και κατ’επέκταση για την αναλογία των δύο γλωσσικών ομάδων, υπολογίζοντας τα χωριά με τον αριθμό των οικογενειών που έχουν σύμφωνα με τον χάρτη βρίσκουμε, φυσικά χωρίς ακρίβεια αλλά ενδεικτικά, ότι οι ελληνόφωνες οικογένειες είναι 1584 ενώ οι αρβανιτόφωνες 1520, που σημαίνει ότι η Βοιωτία κατοικούταν σχεδόν με μοιρασμένη αναλογία των δύο ομάδων, όπου η μία(ελληνόφωνη) κατοικούσε στις πόλεις και στις κωμοπόλεις, ενώ η άλλη (αρβανιτόφωνη) σε μικρά χωριά που είχαν συνήθως το όνομα των ιδρυτών τους(Κόκλα , Ντούκα, Μπούμπουκα κ.α.).
Με την πραγματικότητα αυτή συμφωνεί και ο Thomas Gordon ο οποίος στο βιβλίο του (1) όπου παραθέτει έναν πίνακα με τον πληθυσμό της περιοχής και την γλώσσα των κατοίκων αναφέρει ότι στην επαρχία Θήβας ο πληθυσμός είναι 18,000 από τους οποίους Έλληνες, Τούρκοι και Εβραίοι ζουν στις κωμοπόλεις(towns) και Αρβανίτες στα χωριά. Για την επαρχία Λειβαδιάς αναφέρει πληθυσμό 17.000, από τους οποίους οι περισσότεροι είναι Έλληνες(εξού και Γκιαούρ-Λιβαδειά) αν και ζουν και κάποιες τούρκικες οικογένειες όπως και μερικές αρβανίτικες.
Πολύ ενδιαφέρουσα είναι η άποψη του αλβανολόγου-ερευνητή και πρέσβη στην Ελλάδα Hahn(2) ο οποίος αναφέρει 55.000 Αρβανίτες στην Αττικοβοιωτία (συν τη Σαλαμίνα) σε σύνολο 116.021 κατοίκων, άποψη που μας επιβεβαιώνει την άποψη για την ίση κατανομή ελληνόφωνων και αρβανιτόφωνων Ελλήνων στην περιοχή!

Η συμμετοχή των Βοιωτών Αρβανιτών στάθηκε ίσως θετική με πρωτοπόρους τους Δερβενοχωρίτες με αρχηγό τον Αθανάσιο Σκουρτανιώτη. Δεν έλειψαν όμως και οι παρεκτροπές...:
«Ο Καραισκάκης αφ’ου ενεθάρυνε τους απεσταλμένους των έστειλεν εις βοήθειαν τον Αντώνιον Κοντοσόπουλον και Γιαννάκην αδελφόν του Οδυσσέως με διακόσιους περίπου στρατιώτας οι οποίοι μετέβησαν εις τα χωριά Ζαγαρά και Κουτουμούλα. Οι κάτοικοι των χωρίων τούτων θέλοντες να δείξωσιν εις τους εχθρούς,(μετά των οποίων φαίνεται συνεννοούντο) ότι εξ ανάγκης εδέχθησαν τους Έλληνας, και να αποκτήσωσι με τούτο καταφύγιον εις εναντίαν περίστασιν, ειδοποίησαν τον Μουσταφάμπεην αρχηγόν των κατά τας επαρχίας τουρκικών στρατευμάτων, ευρισκόμενον τότε εις Λεβαδείαν, αυτός δε ετοιμασθείς εκίνησεν αμέσως προς τα χωρία αυτά.» (2α)

Αττική

Στην Αττική οι Αρβανίτες κατοικούσαν στο μεγαλύτερο μέρος της υπαίθρου. Ουσιαστικά την ελληνική γλώσσα την διατηρήσαν οι κλειστές ελληνικές κοινωνίες των Αθηνών και των Μεγάρων, και μάλιστα σε μια μορφή που αποτελεί ξεχωριστή διάλεκτο μαζί μ’αυτή της Αίγινας.
Στο βραβευμένο από την Ακαδημία «Γεωγραφικό Λεξικό της Ελλάδος,τομ.Α-Γ,των Μιχάλη Σταματελάτου και Φωτεινής Βάμβας-Σταματελάτου» αναφέρεται ότι το 1671 η Αθήνα είχε 2.053 σπίτια από τα οποία: 1.300 Ελληνικά,600 Τούρκικα,150 Αρβανίτικα(στην περιοχή της Πλάκας, εκεί που στεκόταν η Αρβανίτικη Πόρτα των τειχών της Αθήνας) και 3 διάφορων ξένων. Το 1800 η Αθήνα κατοικείτο από 12.500 από τους οποίους οι 8.000 ήταν Έλληνες(πολλοί από αυτούς παλαιότατων ντόπιων οικογενειών όπως ο Καλλιφρόνας),3.500 Τούρκοι και οι υπόλοιποι Αρβανίτες κυρίως αλλά και λίγοι Τουρκόγυφτοι και Αιθίοπες(!).
Όταν την επισκέφθηκε ο Γάλλος Jacob Spon τo 1678 η Αθήνα είχε 9 χιλιάδες κατοίκους απο τους οποίους οι περίπου 7.000 ήταν Έλληνες και οι υπόλοιποι Τούρκοι. (2β)
Την ίδια άποψη έχει και ο Henry Holland τo 1812 (3) και ο John Galt (4) .
Τα Μέγαρα ήταν εξίσου μια μεγάλη πόλη, όχι όσο η Αθήνα βέβαια, και σύμφωνα με τον Hobhouse (5) υπήρχαν 1.000 σπίτια από τα οποία μόνο τα 600 κατοικούνταν που σημαίνει περίπου 3.000 Έλληνες(ελληνόφωνους κάτοικους) κατοίκους.
Σύμφωνα με τον Thomas Gordon(6) ο πληθυσμός της Αττικής, στις αρχές του 19ου αιώνα, είναι 22.000 και σημειώνει ότι ζουν Έλληνες και Τούρκοι στις πόλεις(κυρίως στην Αθήνα οι Τούρκοι) και στα χωριά Αρβανίτες.
Ο Jacob Spon το 1678 αναφέρει οτι οι κάτοικοι των Μεγάρων είναι όλοι Έλληνες.(6β)
Ο Αμερικάνος πρόξενος(με ελληνική καταγωγή) G. A. Perdicaris το 1845 μας αφήνει μια ωραία περιγραφή των Μεγαρέων. (7)
«Ενδιαφερόμαστε περισσότερο για την τύχη των Μεγαρέων, καθώς οι κάτοικοι των Μεγάρων, αντίθετα με αυτούς που κατοικούν στα χωριά της Αττικής, είναι ελληνικής καταγωγής. Τα σπίτια τους δεν μοιάζουν με αυτά των Αρβανιτών, και διαφέρουν τόσο στους τρόπους και την εμφάνιση όσο και στη γλώσσα τους. Οι άνδρες είναι αξιοσημείωτοι για την ευγενή και γεμάτη χάρη εμφάνιση τους, ενώ οι γυναίκες, αν και θέλουν εκπαίδευση για να γίνουν κυρίες της αυλής του Όθωνα, έχουν τα τέλεια χαρακτηριστικά και το “καθυποταγμένο αέρα” που παρατηρούμε σε κάποια μνημειώδη ανάγλυφα. Οι ευγενείς τους μορφές, οι καλές αναλογίες τους, και τα μεγάλα μαύρα μάτια τους αξίζουν την μελέτη του καλλιτέχνη.»

Δίνοντας μια εικόνα για την αναλογία του πληθυσμού, λέω συνοψίζοντας ότι οι ελληνόφωνοι της Αττικής το πρώτο τέταρτο του 19ου αιώνα σε Αθήνα και Μέγαρα σύμφωνα με τα στοιχεία που παρέθεσα ήταν περίπου 11.000, Τούρκοι και άλλοι 4.000 ,και Αρβανίτες 7.000, φυσικά μιλάμε για αριθμούς όχι απολύτως ακριβείς αλλά ενδεικτικούς.
Επίσης σημαντικό είναι να τονίσουμε την ύπαρξη ελληνόφωνων στα χωριά που θεωρούμε ως αμιγή αρβανίτικα γεγονός που δείχνει την ανάμιξη των εποίκων Αρβανιτών με τους Έλληνες που βρήκαν στις περιοχές όπου καλέστηκαν να κατοικήσουν, κάτι που υποστήριξε έντονα ο Μπίρης. Να κάποια παραδείγματα:
«Με την αποχώρηση μας από την κρήνη ο δρόμος περικλειόταν από αμπέλια και ελαιώνες, και προχωρώντας μέσα από κάτι χωράφια βαμβακιού, καπνού και “Indian” καλαμποκιού, φτάσαμε στην Κερατέα, ένα μεγάλο χωριό, δύο ώρες από το Πόρτο-Ράφτη και οχτώ από την Αθήνα. Βρίσκεται κοντά στους ανατολικούς πρόποδες του Υμηττού. Οι κάτοικοι είναι Έλληνες, Αρβανίτες και Τούρκοι, και η γύρω περιοχή είναι εύφορη και καλά καλλιεργημένη.» (8)
Το ότι οι Αρβανίτες ήταν δίγλωσσοι, τουλάχιστον στη συντριπτική τους πλειοψηφία, είναι αυτονόητο. Ο Hobhouse(9) μιλώντας για τους Δερβενοχωρίτες(της Μεγαρίδος, εκτός των Μεγαρέων):
«Το μεγαλύτερο μέρος από αυτούς είναι το αποτέλεσμα Αρβανιτών εποίκων, αλλά όλοι είναι εξοικειωμένοι με τα Ρωμαίικα, και λόγω της μακράς παραμονής τους στη χώρα υιοθέτησαν όλα τα συναισθήματα και προκαταλήψεις των Ελλήνων.»

Ο C. Wordsworth γράφει (10) για κάποιο χωριό της Αττικής:
«Εκεί μένουν Έλληνες χωριάτες, που σταμάτησαν να δώσουν νερό στα άλογα τους…
Ρωτήσαμε τους χωριάτες ποιο είναι το όνομα του χωριού που είμαστε: λέγεται Βλίκη(από την λέξη Αυλίκη)»

Σύμφωνα με τον Σουρμελή παράγοντες όπως η διοίκηση της Αττικής κυρίως από Τουρκαλβανούς μπέηδες οδήγησαν ελληνόφωνους κατοίκους ορισμένων χωριών της Αττικής
να υιοθετήσουν τη γλώσσα των γειτόνων τους Αρβανιτών λόγω της κατά κάποιον τρόπο «συμπάθειας»-εύνοιας που έδειχναν οι μπέηδες στους ομόγλωσσούς τους.
Όπως αναφέρει ο Σουρμελής (10α) «…Και οι τελευταίοι των αλβανισθέντων είναι οι κάτοικοι των Αχαρνών(Μενίδι),Κουκουβάουνες, Αμαρουσίου οίτινες παρεδέχθησαν τον Αλβανισμόν μετά τα μέσα της ΙΗ’ εκατονταετηρίδος. Και μέχρι της σήμερον σώζονται γέροντες τινές εις Αχαρνάς, ενθυμούμενοι την μεταβολή,και διηγούμενοι τα περιστατικα….»**

Μια επίσης ενδιαφέρουσα πληροφορία μπορούμε να διαβάσουμε στην εφημερίδα «Εμπρός»(10β) στο άρθρο με τίτλο «Παλαιά Αττική» για τον Ωρωπό: «Και η μορφή, η έκφρασις, η γλώσσα, τα ήθη και τα έθιμα των κατοίκων του Ωρωπού διαφέρουν από τα των λοιπών εννέα χωρίων του πρώην δήμου Ωρωπού. Νησί ελληνοφώνων εν μέσω αλβανόφωνου εκτάσεως…» **
Η ελληνοφωνία του Ωρωπού τεκμηριώνεται και απο τον Γάλλο περιηγητή-αρχαιολόγο Jacob

Spon o οποίος αναφέρει οτι το μεγάλο χωριό του Ωρωπού είχε πάνω από 200 σπίτια και οι κάτοικοί του ήταν Έλληνες. (10γ)

Προς επιβεβαίωση έρχονται τα γραφόμενα του Σουλιώτη Λάμπρου Κουτσονίκα, ο οποίος θεωρώ οτι είναι αξιόλογη πηγή όσον αφορά το θέμα μας, αφού στη Γενική Ιστορία του αναφέρει οτι η Αττική και Μεγαρίδα κατοικείται απο Αρβανίτες με εξαίρεση τις πρωτεύουσές τους.(10δ)

Ας δούμε τώρα περιληπτικά τους Αρβανίτες της Αττικής κατά τη διάρκεια της Επανάστασης.
Άξιοι Αρβανίτες αγωνιστές που κατάγονταν από τα Αρβανιτοχώρια της Αττικής ήταν ο Μελέτης Βασιλείου από τη Χασιά και ο Κιουρκατιώτης Αναγνώστης από το Μενίδι και Γιάννης Νταβάρης από το Λιόπεσι. Αυτοί με τη βοήθεια και Επτανήσιων και άλλων είχαν ελευθερώσει την Ακρόπολη τον Ιούνη του 1822. Ο γενικός «κανόνας» που επικράτησε στους Αρβανίτες της Αττικής, κατά τη γνώμη μου, ήταν ότι σπουδαίες προσωπικότητες βγήκαν από τα χωριά προδόθηκαν όμως από τους συντοπίτες τους που στάθηκαν «μισελεύθεροι» όπως τους χαρακτηρίζει ο Σουρμελής, Αθηναίος απομνημονευματογράφος. Και θα εξηγήσω γιατί το γράφω αυτό μέσα από ιστορικές πηγές.
Ο Σπ. Τρικούπης γράφει (11):
«…ὥστε ἐπὶ τῆς μικρᾶς εἰσβολῆς τοῦ Ὀμέρπασα τὰ δύο χωρία Χασιὰ καὶ Μενίδι ἐπροσκύνησαν καὶ ὑπεδέχθησαν τοὺς ὀλίγους ἐχθροὺς ὡς λυτρωτάς των, δολοφονήσαντες καὶ τὸν ὁπλαρχηγόν των Μελέτην Βασιλείου τὸν πρῶτον καλέσαντα αὐτοὺς καὶ τοὺς λοιποὺς κατοίκους τῆς Ἀττικῆς εἰς τὰ ὅπλα καὶ πιστῶς ἀθλήσαντα μέχρι τέλους.»

Ο άξιος Μελέτης Βασιλείου, μέλος της φιλικής εταιρείας, έπεσε θύμα των μισελεύθερων συμπατριωτών του που υποδέχτηκαν τον Ομέρπασά ως λυτρωτή!!

Ο Μακρυγιάννης προσπαθεί να δικαιολογήσει τους χωριάτες της Αττικής που προσκύνησαν τον Κιουταχή αυτή τη φορά, επειδή ήταν καταπιεσμένοι από τους εκάστοτε φρούραρχους της Ακρόπολης, δεν κρύβει όμως την πικρία του για τα κακά που έφερε αυτό το προσκύνημα και για τη χρηματοδουλεία των κατοίκων.
Απομνημονεύματα,Μακρυγιάννης Ιωάννης,σελ.99
«῞Οταν ἦρθε ὁ Κιτάγιας(Κεχαγιάς), ηὗρε ἀνθρώπους φορτωμένους λιθάρια εἰς τὰ
χωριά, ὁποῦ τοὺς τυραγνοῦσαν αὐτεῖνοι διὰ χρήματα· καὶ τοὺς ξεφόρτωσε ὁ
Κιτάγιας καὶ στουπίρησε(κατεπλάγη) κι᾿ αὐτός, ὁποῦ ἦταν Τοῦρκος .Καὶ δι᾿ αὐτὰ
προσκύνησαν τὰ χωριὰ τῆς ᾿Αθήνας καὶ βαστάχτη ὁ Κιτάγιας καὶ σκοτώθηκαν
σκοτώθηκαν τόσος κόσμος κι᾿ ἀφανίστη ὁ τόπος ὅλως διόλου καὶ ξανὰ τὸν ἀγοράσαμε
πίσω ἀπὸ τοὺς Τούρκους. ῍Αν δὲν προσκυνοῦσαν οἱ χωριᾶτες, δὲν μποροῦσαν
οἱ Τοῦρκοι νὰ κάμουν τίποτας. Αὐτεῖνοι ξέραν ὅλους τοὺς τόπους καὶ παῖρναν τοὺς Τούρκους καὶ πήγαιναν κι᾿ αὐτεῖνοι μαζὶ καὶ πολεμοῦσαν· καὶ νταγιάνταγαν τοὺς Τούρκους ἀπὸ ζαϊρέ· καὶ τοὺς ψύχωναν καὶ τοὺς ὁδηγοῦσαν σὲ ὅλα τὰ μονοπάτια. Αὐτό εἰναι τὸ ἱστορικόν. Τοιοῦτοι ἄνθρωποι θέλουν νὰ πλουτήνουν, ὅταν δὲν εἶναι καιρὸς διὰ πλούτη, ἀλλὰ εἶναι καιρὸς ν᾿ ἀγωνιστοῦν – καὶ ὕστερα ἔρχονται τὰ πλούτη καὶ ἡ δόξα μαζί. ᾿Εμεῖς τοὺς συντρόφους μας τοὺς δένομε καὶ τοὺς φορτώνομε λιθάρια κ᾿ ἔρχονται οἱ Τοῦρκοι καὶ τοὺς ξεφορτώνουν.»


Να γιατί ο Σουρμελής αποκαλεί Χασιώτες και Μενιδιάτες μισελεύθερους!!
«...Είπομεν προηγουμένως ότι το πλείστον μέρος των δύο χωρίων Χασιάς και Μενιδίου υπετάγησαν εις τον Τούρκον ότε εισήλθεν εις Αθήνας. Τούτους λοιπόν θέλων να επαναστατήσει ο Στρατάρχης (ο Καραϊσκάκης) κατά του εχθρού, αποστέλλει τους δύο οπλαρχηγούς Δημήτριον Λέκκαν(Αρβανίτης ο ίδιος, από τους Αθηναίους) καί Νικόλαον Δανίλην, Αθηναίους, δια να ενεργήσωσι την αποστασίαν. Αλλά οι μισελεύθεροι ούτοι προδόσαντες αυτούς εις τους Τούρκους, τους κάμνουσιν να κλεισθώσι εις εν οίκίδιον, και παραδοθέντες με συνθήκας, αντί να αφεθώσι, φέρονται εις Εύβοιαν προς τον Ομέρ Πασάν, όστις προστάζει κατ' αυτών τον ωμότατον καί απανθρωπότατον θάνατον. Και ο μεν Λέκκας κρεμασθείς από σιδηράς άρπαγας εκδέρεται ζωντανός ... εγένετο δε τούτο περί τα τέλη Απριλίου 1829... Εχρημάτισαν δε αμφότεροι όπλαρχοι και υπέρμαχοι της ελευθερίας, απ' αρχής του ιερού αγώνος, μέχρι της τελευτής των. Και ο μεν Λέκκας έχασεν εις τον αγώνα τρεις αδελφούς και πολλούς συγγενείς, όλους άνδρας γενναίους...»

Την ίδια άποψη έχει και ο Marc Monnier «Revue moderne.1858, ,σελ. 374»
«Είχαν ένα ισχνό μερίδιο στην πορεία της Επανάστασης, μάλιστα τα φίλιωσαν με τους Τούρκους και παραμέρησαν τα Παλληκάρια. Μενίδι και Χασιά,οι κάτοικοί τους, κηρύχτηκαν εναντίον της Επανάστασης.»

Παρόμοια στάση Αρβανιτών χωρικών θα δούμε, και μάλιστα ντροπιαστικότερη από τους Αρβανίτες της Αχαΐας οι οποίοι παρά το μικρό τους αριθμό θαυματούργησαν…


(1) History of the Greek Revolution: And of the Wars and Campaigns Arising from ...,Thomas Gordon ,σελ. 62
(2) Johann Georg von Hahn-Albaneische Studien,1854
(2α) Ο Καραϊσκάκης : ή Του Καραϊσκάκη βιογραφία και λεπτομερής έκθεσις Της τελευταίας εκστρατείας αυτού υπέρ των Αθηνών, Αινιάν Δημήτριος,Σελ89
(2β)Voyage d'Italie, de Dalmatie, de Grèce et du Levant (1678),σελ.136:
“Athenes peut contenir huit a neuf mille habitans, don’t les trios quarts sont Grecs & les autres Turcs.”
(3) Travels in the Ionian islands, Albania, Thessaly, Macedonia etc,σελ.412
(4) Letters from the Levant,1813,σελ.140
(5) «Journey through Albania and other provinces of Turkey in Europe and Asia to Constantinople during the years 1809-1810»,σελ.391
(6) History of the Greek Revolution: And of the Wars and Campaigns Arising from ...,σελ.62
(6β)Voyage d'Italie, de Dalmatie, de Grèce et du Levant (1678),σελ.167:
"Tous les habitans sont Grecs"
(7) The Greece of the Greeks, V2 ,σελ.15
(8) Classical and Topographical Tour Through Greece, During the…» Dodwell,σελ.533
(9) A Journey Through Albania and Other Provinces of Turkey in Europe and Asia ...
John Cam Hobhouse Broughton -1817
(10) «Athens and Attica: Journal of a Residence There, Christopher Wordsworth,σελ.4
(10α)Κατάστασις συνοπτική της Πόλεως Αθηνών από της Πτώσεως αυτής υπό των Ρωμαίων μέχρι τέλους της Τουρκοκρατίας/ συνταχθείσα υπό Διονυσίου Σουρμελή,σελ.86.
(10β)«Εμπρός» ,αρ.φυλ.8730,2 Φεβρουαρίου 1921,Αθήνα
(10γ)Voyage d'Italie, de Dalmatie, de Grèce et du Levant (1678),σελ.186

“Les jour suivant nous le cotoyames & passames sous Ropo grand village de Grecs de plus de 200 feux…”

(10δ)Γενική ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως ,Λάμπρου Κουτσονίκα Ταγματάρχου, 1863-4,τ.1,σελ.94.

(11) Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, Τόμος Δ' ,Τρικούπης Σπυρίδων,σελ.57