Προς την Επανάσταση, ταυτότητα των Ελλήνων.(ε)

Συνεχίζοντας…:

-Ο σημαντικός Κρητικός λόγιος Μάρκος Μουσούρος(1470–1517) με τη συνήθη του μεγαλοπρέπεια συνέγραψε μια ωδή στον Πλάτωνα με χαρακτηριστικά μηνύματα για την κατάσταση και τις προσδοκίες των Ελλήνων ύστερα από περίπου έναν αιώνα υποδούλωσης στους Οθωμανούς. Παραθέτω τα κυριότερα σημεία:

«Θείε Πλάτων, ήρω συμπάρεδρε των θεών και δαιμόνων…. κατάβα τώρα εις την γην με την πτήσιν των ψυχοφυών πτερύγων…» και συνεχίζει εκθειάζοντας τον πάπα Λέοντα Ι’ :

« Και όταν έλθης εις αυτήν δεν θα εύρης πλέον τον άγριον των Σικελών τύραννον, τον ωμοφάγον τρόφιμον της Σκύλλης και υβριστήν των Μουσών Διονύσιον, αλλ’άνδρα όμοιον προς εκείνον τον οποίον μάτην επόθεις τότε να ίδης, … τον λαμπρόν αστέρα της Φλωρεντινής πατρίδος, των ονομαστοτάτων Μεδίκων ωραίον κλάδον, τον πριν μεν Ιωάννην, τώρα δε Λέοντα…»… «Όταν δε εισέλθης εις το ευτυχές ανάκτορον, θα ίδης ευθύς, ως Πλάτων, πολλούς εκ των λατρευτών σου… τους οποίους αυτός πανταχόθεν εκάλεσε δια να τέρπεται με την συναναστροφήν των,…».

Και συνεχίζει η ωδή αυτή :

«Εκ τούτων δε αγαπά κατ’εξοχήν δύο, το μεν ένα εκ της ιεράς Ελλάδος, ουχί εκ των σήμερον καλουμένων Ρωμαίων ή Γραικών, αλλ’όμοιον με τους παλαιούς ημιθέους των Αθηνών ή της Σπάρτης, το άκρον άωτον της ενδόξους γενεάς των Λασκαρέων…».

Τώρα ο Μουσούρος βάζει τον Πλάτωνα να απευθυνθεί προς τον πάπα και να του λέει :

« Σταμάτησε, ω πάτερ, τον εμφύλιον πόλεμον(εννοεί τον πόλεμο μεταξύ των χριστιανικών βασιλείων της Ευρώπης), δόσε εις τα τέκνα σου την ειρήνην και την αγάπην, την οποίαν ο καταστροφεύς Άρης ενέκλεισεν εις βαθύτατον άντρον, φράξας την είσοδον με κτιστούς λίθους…. Και αφού αναμετρήσης όλους(τους στρατούς σου) στείλε αυτούς εναντίον των ανόμων και αιμοβόρων Τούρκων, οι οποίοι αφού εδούλωσαν την Ελλάδα, μελετούν τώρα να διαπεραιωθούν με πλοία και εις την Ιταλίαν…».

Ο Πλάτωνας του Μουσούρου συνεχίζει να προτρέπει τον πάπα για μια νέα σταυροφορία για την σωτηρία των ομόθρησκων Ελλήνων:

« Αλλά συ προλαβών, ετοίμασε δι’αυτούς ταχύν όλεθρον, στέλλων εις τα πεδία της Ασίας μύρια φύλα, τους χαλκοθώρακας Κελτούς, του ασπιδοφόρους Ίβηρας, τους πεζομάχους Ελβετούς, τας απείρους φάλαγγας των ανδρογιγάντων Γερμανών, τους αρηϊφίλους Βρεττανούς και όσους Ιταλούς απέμειναν εκ των πολέμων… Έπειτα δε ο αναρίθμητος των ταχυπλόων στόλος των θαλασσοκρατόρων Ενετών και τα υπερμεγέθη των Ισπανών πλοία, των οποίων οι κορυφαί των ιστών φθάνουν μέχρι των νεφών( υπεράνω δε των καρχησίων των να υψούται πάντοτε ο προστατευτικός σταυρός) να ορμήσουν ευθύ προς τον Ελλήσποντον διότι, αν αστράψη το ποθητόν της ελευθερίας φέγγος εις το Βυζάντιον πρώτον και συντρίψης την κεφαλήν του τρομερού δράκοντος, τα άλλα μέλη του θα καταστραφούν ευκόλως, επειδή και ο εκ της δουλείας κατατρυχόμενος σήμερον λαός των Γραικών, λαμβάνων θάρρος, θα ενθυμηθή την αρχαίαν αρετήν και θα πλήξη εσωτερικών τον εχθρόν, δια να ιδή ημέραν ελευθερίας.»

Ακόμα και το δόγμα κάποιων Ελλήνων της εποχής, αν και δεν ήταν το επικρατέστερο ορθόδοξο, δεν ήταν εμπόδιο στην ύπαρξη της ελληνικής συνείδησης αυτών που είχαν ασπαστεί τον καθολικισμό παραδείγματος χάριν.

Προσωπικότητες όπως ο Αλλάτιος, ο Βησσαρίωνας, ο Αρσένιος Αποστόλης, ο Νεόφυτος Ροδινός δεν έπαψαν να αισθάνονται Έλληνες αφότου ακολούθησαν τη δυτική εκκλησία. Χαρακτηριστική είναι η άποψη του θιασώτη του δυτικού δόγματος του Γαβριήλ Μηθύμνης :

«… δια την κάθαρσιν των βιβλίων και διόρθωσιν ο μακαριώτατος ει βούλεται πορστάξαι την Λατίνω ειδότι ελληνιστί, και ου Γραικοίς μόνοις, ει και εισί καθολικοί, εγώ ουκ είδον αληθείς τροφίμους και μαχητάς περί της αγίας Ρωμαϊκής εκκλησίας, ειμή εν Ρώμη τον Καρυόφυλλον και εν Κωνσταντινούπολει τον Φραγκίσκον Κόκκον, μαθητήν του Καρυόφυλλου, οι δε ει και εισί καθολικοί όμως πάντοτε θέλουσιν απολογείσθαι υπέρ του γένους αυτών…»(3)

-Ο Αθηναίος Λεονάρδος Φιλαράς (1595-1673), ήταν απο αυτούς που κατάλαβε τη σημασία της μόρφωσης των Ελλήνων στη φυσική τους γλώσσα και όχι στη δυσνόητη αρχαΐζουσα που επικρατούσε εκείνη την εποχή στους κύκλους των Ελλήνων συγγραφέων. Η αντίληψη αυτή που για μερικούς… ήταν φαινόμενο επηρεασμένο απο τη Δύση που εμφανίστηκε ξαφνικά στους Έλληνες στα τέλη του 18ου αιώνα είναι εμφανέστατη στον Φιλαρά και σε πολλούς άλλους Έλληνες λογίους(βλ. Νικόλαος Σοφιανός(περ.1500-1551) στην πρώτη ομότιτλη δημοσίευση) .

Ενδεικτικός είναι ο πρόλογος στη λατινική μετάφραση, που έγινε απ’αυτόν, της Χριστιανικής Διδασκαλίας(1) όπου αναφέρει τα θετικά στοιχεία απο τη χρησιμοποίησης της απλής γλώσσας:

«Απ’εδώ εγώ ελπίζω να ωφεληθούσι πολλά και οι Ρωμαίοι, ανάμεσον εις τους οποίους την σήμερον ημέραν είναι τόσον ακρίβεια απο σπουδές, και θαρρώ να λάβουσιν οι επίλοιποι χριστιανοί μεγάλην χαράν και ευχαριστίαν, οι οποίοι επιθυμούσιν ή να μάθουσι την φυσικήν μας γλώσσαν ή να γνωρίσουσι μονάχα την διαφορά εις την οποίαν εξέπεσεν η σημερινή μας διάλεκτος απο κείνην την παλαιάν και ευγενεστάτην, ύστερα απο τες καταδρομές των βαρβάρων και τον πολύν καιρόν όπου κατατρώγει όλα τα πράγματα».

Χαρακτηριστικό της αγάπης του προς τη σύγχρονή του γλώσσα είναι αυτό εδώ το τετράστιχο που φέρει τον τίτλο «Προς την τιμίαν μου μητέρα» το οποία είχε αναγράψει ο ίδιος πάνω σε εικόνα που έστειλε ο ίδιος στην μητέρα του στην Αθήνα:

«Κυρά μου, δε μου βόλεσεν ακόμι να γυρίσω

εις την πατρίδα, να σε ειδώ και να σε προσκυνήσω

χαίρου με την εικόνα μου, κ’ήξευρε πως με σένα

είν’η καρδιά μου πάντοτε, και το κορμί στα ξένα.»

-Ο Ρήγας Βελεστινλής(Φεραίος) στην εισαγωγή του εκδοθέντος απ’αυτόν βιβλίο «Φυσικής Απάνθισμα»(2):

«Προς τους Αναγνώστας.- Κάθε νουνεχής φιλόπατρις λυπείται βλέπωντας τους δυστυχείς απογόνους των ευκλεεστάτων Αριστοτέλους και Πλάτωνος ή πάντη γεγυμνωμένους από την ιδέαν της φιλοσοφίας ή αφού εγήρασαν επικεκυφότες εις μόνα τα σπάνια της ελληνικής διαλέκτου βιβλία να εκαρποφορήθησαν πολλά ολίγον ή παντελώς.

Ώντας φύσει φιλέλλην, δεν ευχαριστήθην μόνον απλώς να θρηνήσω την κατάστασιν του γένους μου, αλλά και συνδρομήν να επιφέρω επάσχισα όσον το επ’εμοί, απανθίζωντας από τε της Γερμανικής και Γαλλικής γλώσσης τα ουσιωδέστερα της φυσικής ιστορίας, τα οποία δια να γίνουν πλέον εύληπτα, συνέπονται κατ’ερωταπόκρισιν διδασκάλου και μαθητού, έως εις ένα μέρος.

Η αιτία οπού μετεχειρίσθην απλούν ύφος ήτον δια να μη προξενήσω με την γριφότητα του ελληνισμού εις τους άλλους εκείνο όπου ο ίδιος έπαθα σπουδάζωντας, να αποφύγω και το του σοφού : Ήγουν ο μαθητής ακούει την ομιλίαν του διδασκάλου του εις την παράδοσιν, καθώς εις τα σπάργανα ήκουσε την πολυλογίαν της τροφού του. Με φαίνεται πως αναθρέφοντας τον χωρίς να καταλαμβάνη τίποτις απ’όσα τον λέγουν, ωφελείται καθ’υπερβολήν.

Οι παιδαγωγοί ξαπλώνουν με πολλήν έμφασιν τας διδασκαλίας όπου δίδουν εις τους μαθητάς τους, αι οποίαι είναι λέξεις και πάλιν λέξεις και αιωνίως λέξεις.

Όθεν αφορώντας ο σκοπός μου εις το να ωφελήσω το γένος μου και όχι προς επίδειξιν να επισωρεύσω λέξεις, αυτό μου το απάνθισμα έπρεπε να το εκθέσω όσον το δυνατόν, οπού να το καταλάβουν όλοι, και ν’αποκτήσουν μιαν παραμικράν ιδέαν της ακαταλήπτου φυσικής.

Αναγινώσκοντες λοιπόν, οι μέν αγχίνοες ας επικαρπώνται τα ωφέλιμα, οι δε τρόφιμοι ήδη και θιασώται της φυσικής, ας μη με κατηγορήσουν δια το ύφος, αλλ’ας καταβάλουν ευμενώς έκαστος έρανον ότι βούλεται, οπού βοηθούμενον πανταχόθε, να αναλάβη το πεπτωκός ελληνικόν γένος. Έρρωσθε. Ο Ρήγας.»

-Ο Ζακυνθινός ποιητής Αντώνιος Μαρτελάος, γεννημένος το 1754, γόνος τοπικής ευγενικής οικογένειεας, και συγκεκριμένα γιος του ιερέα Αντώνιου ο οποίος πέθανε πριν βαφτιστεί ο γιος του εξού και Αντώνιος το όνομα του ποιητή.

Ο Μαρτελάος λοιπόν, ενθουσιασμένος από το «Δεύτε παίδες των Ελλήνων» του Ρήγα συνέθεσε και αυτός άλλον θούριο :

«Μπρός παιδά! Ας πολεμούμε

ο καιρός της δόξας ήλθε

Αν το Γένος αγαπούμε

στη φωτιά, μπρος στη φωτιά.

Στας Αθήνας μπρός! στην Πόλι!

μπρός λοιπόν, μπρος κατ’εκείνων,

που το Γένος μας μισούν.

Τα όπλα ας λάβωμεν

άγωμεν, πατριώταις, άγωμεν.

Όθεν είσθε των Ελλήνων

παλαιά ανδρειωμένα

κόκκαλα εσκορπισμένα

τώρα λάβετε πνοήν.

Στης φωναίς της σάλπιγγός μου

Όχ το μνήμα σηκωθήτε

και το Γένος μας να ιδήτε

εις την πρώτην του τιμήν.

Τα όπλα ας λάβωμεν…

…

Σηκωθήτε για να ιδήτε

πόσοι θαν’ οι Λεωνίδες,

σηκωθήτε να χαρήτε

πως η Ελλάς θα ξαναζή.

Σηκωθήτε και θα ιδήτε

πως ανδρείως πολεμούμε

πως εχθρούς καταπατούμε,

πόσο μοιάζουμε μ’εσάς!» (4)

(1) Διδασκαλία Χριστιανική, εξηγημένη άλλοτε εις κοινήν ρωμαϊκήν γλώσσαν και τώρα γυρισμένη εις λατινικήν φράσιν απο τον Λ.Β. τον Αθηνάιον.

(2) Ο πλήρης τίτλος του βιβλίου αυτού του Ρήγα είναι ως εξής: «Φυσικής Απάνθισμα. Δια τους αγχίνους και φιλομαθείς Έλληνας, εκ της Γερμανικής και Γαλλικής διαλέκτου ερανισθέν παρά του Ρήγα Βελεστινλή Θετταλού, ούτινος αναλώμασιν εξεδόθη προς ωφέλειαν των ομογενών. Εν Βιέννη. Εκ της τυπογραφίας του ευγενούς Πραττνερ 1790»

(3) Το απόσπασμα αυτό στο Ν.Ελληνομνήμωνα Ε’, σελ 464, «Περί τινων Βαρβερινών κωδίκων» από τον Σπυρίδωνα Λάμπρο.

(4) Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, από των μέσων του ΙΕ’ αιώνος μέχρι των νεωτάτων χρόνων, Ηλία Π. Βουτιερίδη, τόμος Β, σελ.120