Η Αθήνα στη δεύτερη χιλιετία, (β)

Ίσως υπάρχει η αίσθηση σε μερικούς από εμάς ότι η Αθήνα την περίοδο της Τουρκοκρατίας ήταν ίσως κάτι παραπάνω από ένα χωριό, και μάλιστα μερικοί καλοπροαίρετοι προσθέτουν και τον προσδιορισμό «αρβανίτικο». Κάθε άλλο…

Για το δεύτερο θέμα, την αρβανίτικη παρουσία στην Αθήνα, έχουμε αναφερθεί στην προηγούμενη σχετική δημοσίευση και θα ασχοληθούμε και μερικώς σε αυτή. Αυτή τη φορά θα ήθελα να ασχοληθούμε περισσότερο με την κατάσταση της Αθήνας γενικά(16-18^ος αι.) , όπως για τον πληθυσμό της, τις οικογένειές της, τη σύγκρισή της με άλλες σύγχρονές της βαλκανικές πόλεις, τη χωρογραφία της, τους ανθρώπους , τα τοπωνύμια και τα χωριά της. Όπως είναι ευνόητο όλα αυτά δεν μπορούν να καλυφθούν μέσα σε μια ανάρτηση ιστολογίου, αλλά ελπίζουμε να συνεχίσουμε ψάχνοντας την ιστορία της Αθήνας.

Ήταν δέκα χρόνια περίπου πριν τον μεγάλο βενετο-τουρκικό πόλεμο που θα οδηγούσε στην κατάληψη της Πελοποννήσου από τους Βενετούς, τα έτη 1675-76, όταν ο αξιολογότατος περιηγητής-ελληνιστής Γάλλος Jacob Spon, ο sophos ή ο grammatismenos jatros (σελ.65) όπως αναφέρει ότι τον αποκαλούσαν κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του οι ντόπιοι. Ταξίδεψε στη νότια Ελλάδα και μας άφησε μεγάλης σημασίας έργο (1) με σημαντικές πληροφορίες για την κατάσταση που επικρατούσε.

Στο δρόμο προς την Αθήνα, ύστερα από την επίσκεψή του στους Δελφούς (Καστρί), τη Λειβαδιά και τη Θήβα, οι ντόπιοι δεν έπαψαν να τον υποδέχονται θερμά. «Calos irthete Archondes» ή «Calos copiasete» ήταν οι φράσεις που άκουγε όταν συναντούσε απλούς Έλληνες στη διαδρομή του, και «S’to calo» και «Pate cala» όταν αυτός και η συνοδεία του απομακρυνόταν.

Πρώτη του πληροφορία είναι ότι οι κάτοικοι, Έλληνες και Τούρκοι, ονομάζουν την πόλη Athina, παρότι οι ναυτικοί της Μεσογείου την αποκαλούν Sathines ή Satina, αφού καθώς εξηγεί εξέλαβαν ως μια λέξη τη φράση eis Athninan των ντόπιων. Του κάνει εντύπωση η διατήρηση των αρχαίων τοπωνυμίων, όπως αυτό της Πεντέλης(Pendeli) όπου στέκει το γνωστό μοναστήρι, το Monastiri tou Pendeli όπως το καταγράφει ο Spon. Άλλα μοναστήρια που βρίσκει και αναφέρει ότι βρίσκονται στον Υμηττό( Τρελοβούνι) είναι ο Agios Ioannis o Carias(Άγιος Ιωάννης Πρόδρομος Καρέα), Agios Georgios o Coutelas(ο Κουταλάς), Asteri (μονή Αστερίου), Agios Ioannis o Kynegos και Agios Ioannis o Theologos.

Ο Πειραιάς(ο οποίος τότε δεν ήταν καν οικισμός) για τους Έλληνες της εποχής του ήταν το πόρτο-Δράκο, ενώ για τους Φράγκους(Δυτικούς) Porto Lione. Ο λόγος της ονομασίας αυτής ήταν το μεγάλο μαρμάρινο λιοντάρι ύψους τριών μέτρων, που έστεκε στο κάτω μέρος του λιμανιού. Με το συνηθισμένο ποιητικό του τρόπο ο Spon, κατά την επιστροφή του στην Αθήνα, προτρέπει όλου να κοιμηθούν ήσυχα, γιατί ο Λέοντας θα φιλάει το λιμάνι γι’αυτούς (tu peux bien dormer, Lion d’Athenes, celuy du Port veille pour toy). Ίσως τώρα μπορούμε να πούμε ότι οι κάτοικοι της Βενετίας «κοιμούνται ήσυχα», γιατί σήμερα και εδώ και 324 χρόνια το όμορφο αυτό μνημείο κοιτάει από τον βορά την Αδριατική στο λιμάνι της Βενετίας, αφού το μετέφερε ο…λάτρης των αρχαίων ελληνικών μνημείων Morosini, γνωστός για την αισθητική του παρέμβαση στον Παρθενώνα…

Η πόλη της Αθήνας κατά τον Spon, είχε περίπου 9.000 κατοίκους, από τους οποίους οι 7.000 ήταν Έλληνες και οι υπόλοιποι Τούρκοι. Δεν αναφέρει Αρβανίτες μες στην πόλη της Αθήνας. Ένα εξαθλιωμένο(chetif) αρβανίτικο χωριό βρίσκει στους πρόποδες του Υμηττού, κοντά στην Αθήνα , που ονομάζεται Καραμαμέτ. Στην πόλη υπάρχουν τέσσερα τζαμιά ενώ στην ακρόπολη υπάρχει άλλο ένα(προφανώς ο Παρθενώνας). Οι Εβραίοι ποτέ δεν «ευδοκίμησαν» στην Αθήνα, γιατί οι Αθηναίοι Έλληνες κατά τον Spon δεν ήταν λιγότερο έξυπνοι, και όπως μας μεταφέρει και ο Cornelio Magni την ίδια περίοδο, «Dieu nous garde des Iuifs de Salonique, des Grecs d’Athenes, et des Turcs de Negrepont» δηλαδή «ο Θεός να σε φυλάει από Εβραίο Σαλονικιό, από Έλληνα Αθηναίο κι’από Τούρκο Χαλκιδαίο». Της ίδιας «άποψης» για τους Αθηναίους είναι και το «Κάλλιο αχινό στον κόρφο σου

παρ'Αθηνιό στον τόπο σου», που μας μεταφέρει ο Καμπούρογλου στα Μνημεία του…

Η οθωμανική διοίκηση της Αθήνας , όπως μας την περιγράφει ο Γάλλος γιατρός είναι η εξής:

- Ο βοϊβόντας(le vayvode), ο οποίος έχει το αξιώμα του Keslar aga(Kızlar Ağası), επικεφαλής δηλαδή των μαύρων ευνούχων…, το οποίο του εγγυάται αμοιβή 30.000 ecu . Εισπράττει επίσης τα έσοδα του τελωνείου(του Πειραιά), το χαράτσι αλλά και επιβάλλει τις αγγαρείες στους κατοίκους της Αθήνας. Κανείς δεν μπαίνει στην Αθήνα αν δεν προσφέρει στον βοϊβόντα ‘μοσχολούρι’ ή τουλάχιστον ότιδήποτε άλλο.

-Ο σερδάρης(Sardar), ο οποίος διοικούσε τους γενίτσαρους που υπήρχαν στην Αθήνα και τις γύρω περιοχές.

-Ο αγάς των Σπάχηδων(Spahilar-aga), ο οποίος διοικεί τους σπάχηδες, το οθωμανικό ιππικό της εποχής.

-Ο δισδάρης(disdar), ο οποίος είναι υπέυθυνος για τους οθωμανούς στρατιώτες που κατοικούν στο κάστρο(Ακρόπολη).

-Ο καδής (cady), δηλαδή ο δικαστής των υποθέσεων χριστιανών και μουσουλμάνων της Αθήνας.

Οι Έλληνες της Αθήνας, διατηρούν το δικό τους ‘αρχοντολόι’, με οικογένειες ισχυρές και έχοντες επιρροή σε Τούρκους και Έλληνες της πόλης. Βενιζέλοι, Καβαλάρηδες, Καπετανάκηδες, Λιμπόνες, Παλαιολόγοι, Ζαρλήδες, Χαλκοκονδύληδες ( Χαλκονδύληδες) είναι μερικές από τις οικογένειες που ασχολούνται με το εμπόριο και μέλη τους απαρτίζουν τους λεγόμενους ‘επιτρόπους’(Epitropes). Μερικές από τις υπόλοιπες οικογένειες της Αθήνας, ισχυρές και μη, ήταν οι:

Ταρωνίτες, Καματηροί, Πικέρνηδες, Νοταράδες, Ραγκαβαίοι, Βρανάδες, Κοδρικαίοι, Σκαραμαγκάδες, Σκληρήδες, Ντεκαίοι, Βεναλδαίοι, Ρέντηδες, Καλογράνηδες, Καρυκαίοι, Ροΐδηδες, Χρυσοβέργηδες, Καντζιλιέρηδες, Γασπάροι, Χαλκωματάδες, Μαμωνάδες, Ρούφοι, Αστρακάρηδες, Ποδαράδες, Αναδραμάρηδες, Αλεξηναίοι, Τραχωνιάτες, Μισαραλιώτες, Παπουτσάδες, Πολπασαίοι, Μαρμαροτούρηδες, Ρεβελάκηδες, Περούληδες, Βροντογούνηδες, Μακολαίοι, Χυχαίοι, Φιλαραίοι, Γερεναίοι, Σωτηριαναίοι, Ρουμπαίοι, Βλασαραίοι, Σταματακαίοι, Σκουζαίοι Τουρναβίτες, Αδαμακαίοι, Γερακαίοιί, Καλογεραίοι, Λεοβαδιταίοι, Πατουσάδες, Ιαννούληδες, Χειλάδες, Δουσμαναίοι, Ζαχαρίτσαιοι, Τρικαληνοί, Βουρδουχαίοι, Γιακουμαίοι, Καλαμπότζηδες, Ταβάνηδες, Αλεξανδραίοι, Φουκαίοι,Καλλιφροναίοι,Κλισαριστοί, Κουμουλεζαίοι, Μπασταρδάκηδες, Τζακωναίοι, Κροντηραίοι, Σαλιμαίοι, Φωκαναίοι, Καζαντζήδες, Καλεκαίοι, Μιστριταίοι, Πεπάκηδες, Πατησιάτηδες, Σπαναίοι, Κακουραίοι, Μπαρμπάνοι, Φοτιραίοι, Μαρμαροτούρηδες, Κουβελαίοι, Ζαγκλιβαναίοι, Προγοναίοι, Ξανθαίοι, Λιανοσταφιδαίοι, Ρωπαΐτες, Χειλαίοι, Βλασαίοι, Κουρτέσηδες, Λιαναίοι, Ψωμάδες, Πουλιμεναίοι Χωματάδες, Μανιάτες, Κοπιδαίοι, Θηβαίοι, Μαγγακαίοι, Κορθέοι, Ζωγράφοι, Καρακοταίοι, Καλιοναίοι, Παπασταμαίοι, Γαλαναίοι, Καρκατζαναίοι, Κτενάδες, Βρετοί, Πανταζήδες κ.α.(2)

Όσον αφορά την ενδυμασία ο Spon αναφέρει ότι αυτή των Ελλήνων της Αθήνας είναι πολύ διαφορετική από αυτή των Τούρκων. Οι Έλληνες φοράνε στενά γιλέκια(vestes etroites), σκούρου χρώματος ή μαύρου, με ψηλές μαύρες μπότες(noires botines) ως ψηλά στη γάμπα. Οι Τούρκοι φοράνε κίτρινα υποδύματα(μπότες- ces botes la sont jaunes) και πλατιά και μακρυά χρωματιστά ρούχα, έχοντας το τουρμπάνι στο κεφάλι τους. Το υπόδημα των Ελλήνων, το οποίο φοράνε και μέσα και έξω από την πόλη, θυμίζει στον Spon τα φαικάσια των αρχαίων Αθηναίων, και πιο συγκεκριμένα των φιλοσόφων οι οποίοι φορούσαν μαύρα φαικάσια.

(Παρακάτω θα αναφερθούμε ξανά στην ενδυμασία των Αθηναίων ευγενών με αφορμή τον ενδιαφέροντα πίνακα που αναρτώ παρακάτω)

Οι γυναίκες, οι οποίες σπάνια βγαίνουν έξω από το σπίτι, έχουν καλυμμένο το κεφάλι τους με ένα βαμβακερό ύφασμα και πάνω από το κυρίως ρούχο τους βάζουν ένα βελούδινο πανωφόρι πορφυρού ή μοβ χρώματος, με ασημένια κουμπιά μεγάλα σαν καρύδια, αλλά δεν είναι πολύ μεγάλα και βαριά.

Ενδιαφέρον έχουν και οι τοπογραφικές ειδήσεις που μας μεταφέρει ο Spon. Αναφέρει ότι η Αθήνα χωρίζεται σε οχτώ συνοικίες(πλατώματα όπως τα έλεγαν-platomata). Αυτές ήταν οι :

-Πλάκα(Placa) στην ανατολική πλευρά, γύρω και κοντά από το Φανάρι του Διογένη(το μνημείο του Λυσικράτη), το σπίτι του προξένου Giraud και την εκκλησία της Αγίας Φιλοθέης(L’eglise d’Agia Kira).

-Σωτήρας του Κωτάκη, είναι η συνοικία που «κοιτάει» την εκκλησία Σωτήρα Λυκοδήμου.

-Μονοκαλούφτης, η συνοικία στο κέντρο της πόλης κοντά στο λεγόμενο τζαμί της Μπέινας, από τη χήρα που το έχτισε.

-Ρουμπή, η συνοικία που περιβάλλει την εκκλησία της Παναγιάς της Καπνικαρέας (l’eglise Panagia Camoucaria)

-Στη βόρεια πλευρά, το πλάτωμα του Βοριά-Boreas Platoma, στο οποίο βρίσκεται η εκκλησία της Χρυσοσπηλιώτισσας.

-Δυτικά από αυτή την εκκλησία και η περιοχή που περιβάλλει τον Άγιο Ιωάννη στην Κολώνα(la colonne appelle Agios Ioannis) είναι το πλάτωμα-συνοικία του Ψυρρή.

Άλλες συνοικίες είναι η λεγόμενες Γερλάδα στους πρόποδες του φρουρίου και γύρω από την εκκλησία του αγίου Νικολάου του Ραγκαβά, και οι Κολύμποι, προς το Θησείο.

Επίσης ενδιαφέρουσα είναι και η λίστα με τους οικισμούς της Αττικής, εκτός της Αθήνας, όπως του την ανέφερε ο πρέσβης Giraud(ο οποίος παρεμπιπτόντως είχε παντρευτεί μια ντόπια Αθηναία Παλαιολογίνα). Τα χωριά είναι τα εξής:

Mitropis(Μιτροπίτζι, παλιός οικισμός κοντά στην Κερατέα)

Keratia(Κερατέα)

Misochori(Μισοχώρι;)

Chovarades(Κουβαράς;)

Elada

Marcopoulo

Coursala

Phyglia, αλλιώς Phlyea( ;)

Carela (Καρελλά)

Alopeki (;)

Cocla

Balambafi

Boura

Arvato

Agoupi

Pikerni

Bafi

Lecambafi

Lambriano

Lambrica

Paleo Lambrica(χωριό στη θέση των αρχ. Λαμπρών)

Elimbo

Egnapyrghi

Spitia

Vraona(στη θέση της αρχ. Βραυρώνας)

Caramamet(αρβαν. Χωριό στους πρόποδες του Υμηττού)

Marousi

Calandri

Gifissia

Baficoumaria

Stamati(Σταμάτα)

Belousa

Chiourka(Κιούρκα)

Grammatico

Calingi(Καλέντζι)

Varnada(Βρανά;)

Limico

Calamo

Marcopoulo

Ενώ κοντά στην Αθήνα:

Sepollia, ή Sopollia

Mainidi

Cacovaones

Patischa

Ambelokipous

Callirhoe

Όσον αφορά τη γλώσσα των Αθηναίων, ο Spon θεωρεί ότι είναι καθαρότερη από την ελληνική των νησιών η οποία έχει επηρεαστεί από τους Ιταλούς. Του κάνει μεγάλη εντύπωση τα αρχαία στοιχεία που έχουν χαθεί σε άλλες ελληνικές διαλέκτους, Οι Αθηναίοι γράφει ο Spon ακομα λένε τη φωτιά «πύρ»(pyr) και όχι φωτιά όπως οι υπόλοιποι Έλληνες. Δεν χρησιμοποιούν τη λέξη πηγάδι αλλά τη λέξη «φρέαρ». Αλλά ακόμα παρατηρεί και την προφορά των Αθηναίων, οι οποίοι όπως και οι Θηβαίοι και οι Εγριπιώτες προφέρουν το «κε» και το «κι» ως «τσε» και «τσι»(tche-tchi). Επίσης πολλά από τα ονόματα των φυτών και δέντρων διατηρούνται, κάποια παρεφθαρμένα όπως : peucos, couconaria, thimari, capnia, dendrolibanon, macedoniki, kissos, galochorton, voidioglosson, skilochorton, pentaneuron κτλ.

Αφήνοντας τον πολύ ενδιαφέρων Γάλλο γιατρό, και παραμένοντας στο θέμα της γλώσσας των Αθηναίων και τις ιδιαιτερότητές της σημαντική είναι και η μαρτυρία του Ναυπλιώτη λόγιου του 16^ου αιώνα, Θεοδόσιου Ζυγομαλά ο οποίος σε επιστολή του προς τον φιλέλληνα Γερμανό Μαρτίνο Κρούσιο εκφράζει τις ανησυχίες του για την κατάσταση της ομιλούμενης ελληνικής της εποχής του, γράφοντας και για τη διάλεκτο των Αθηναίων που μας ενδιαφέρει εμάς:

«Και άλλως οι Γραικοί, ως δένδρη μεράδια πεφυτευμένα εν τόποις πολλοίς, ούτως οικούσιν ούτοι, ή μάλλον ειπείν, παροικούσιν. Εν γη γαρ, φευ αλλοτρίων εισί διεσπαρμένοι, μέτοικοι, αναμεμιγμένοι έθνεσι. Και ει ακούσης Βυζαντίους λαλούντας, ενωτισθείση Ελλήνων φωνάς, απλά άλλας και τινας Αγαρηνών (εννοεί Τούρκων), ων η πληθύς η εν Βυζαντίω, και ων(Αγαρηνών δηλονότι) ακούοντες, πολλάς τινας φωνάς παρενσπείρουσι τη αυτών, ως και ιματίοις και τισιν έθεσιν αυτών χρώνται, φιλεί γαρ, φήσι, το υπήκοον γνώμη τη του άρχοντος έπεσθαι και βιούν. Ει δε ακούσης Κρήτας, εκ της λαλιάς γνωριείς και οι λόγοι αυτών αναμίξ τη Λατίνων φωνή και άλλων. Αν δε Πελοποννησίους, άλλως όρα μεμιγμένον λατινικοίς, έπαρ (άρον) την τοιμάντα σου, και άμε (άπελθε) στον αβουκάτον σου, και είτι σε κονσεγιάρη σατά (συ) κάμε το. Και το δη χείριστον , τους ποτε σοφωτάτους Αθηναίους ει ήκουσαςμ δακρύων αν εγένου μεστός. Όσον γαρ υπερεπερίσσευσέ ποτε εν αύτοις η καθαρά και άδολος των Ελλήνων φωνή, τόσον η βάρβαρος επληθύνθη, και ακούεται έξοχα πάντων. Μέλλουσι γαρ ειπείν, όρα ως ευτυχές, και αντί τούτου λέγουσι γιαπά καλότυχε. Τα σύκα, σούκα λέγουσι, τον βάτραχον, πακακάν, και άλλα γελοία, ως και την στολήν, σολήν, τα έξω της πόλεως προαύλια, α εξωπόλια έδει λέγειν, σωπόλια λέγουσιν. …»

και τελειώνοντας ο Ζυγομαλάς μας πληροφορεί ότι ο κάθε Έλληνας αναγνωρίζει τον άλλο από τη λαλιά του : «Τούτο δε μόνον, ότι ευθύς γινώσκει είς έτερον, ότι Βυζάντιος τυχόν, Κρής, Χίος, Ναύπλιος, Νάξιος, νησιώτης, Ηπειρώτης, ή όθεν αν ή. Η γαρ λαλιά αυτού, κατά την του Κυρίου φωνήν ειπείν πως, δήλον αυτόν ποιεί.»(2)

Επανερχόμενοι στο θέμα της ενδυμασίας του «αρχοντολογιού» της Αθήνας ενδιαφέρουσα είναι όσα αναφέρει ο Κων. Χρηστομάνος στα Γενεαλογικά μελετήματα(4):

«Η ενδυμασία αυτή, περί ης αλλαχού εν εκτάσει θέλει γίνη λόγος, συνίστατο δια τους μεν άρχοντας, ως ομοίως και δια τους εξ αυτών προεστώτας, κυρίως εξ υψηλού κυλινδρικού εκ χνοώδους υφάσματος καλύμματος σκιαδίου(παρά των Αθηναίων καλούπι κοινώς καλουμένου), ομοίου δε προς τα των σημερινών Περσών και Κούρδων εξ ερίου (αστραχάν) κάπως, ή και προς τα καλυμαύχια αυτά των ιερέων, προς δε εκ ποδηρούς επενδυτού εξ ολοσηρικού, χρώματος συνήθως ερυθρού μονοχρόου ή και ραβδωτού, υπερραμμένου δια σισύρας, οι προεστώτες έφερον ως διακριτικά του αξιώματος των προς τω καλουπίω και μανδύαν ευρύν μετά πλατειών περιχειρίδων εξ ερίου πολυτίμου, χρώματος ως επι το πλείστον σκοτεινού (μέλανος ή κυανού), ο μανδύας ούτος μπινίσι κοινώς δια τουρκικής λέξεως καλούμενος, ήτο πεποικιλμένος δια σειρητίων και έσωθεν υπεστρώννυτο δια ολοσηρικού, …» για τις αρχόντισσες αναφέρει:

«Δια δε τας αρχόντισσας συνίστατο επίσης εκ ποδηρών εσθήτων, χρώματος ερυθρού ή πρασίνου ή και άλλων , χρυσώ διΰφασμένων, ενιαχού δια πολυτίμων λίθων κεκοσμημένων, και δια λευκής σισύρας, ως επι το πολύ υπερραμμένων, προς τούτοις δε έφερον αυταί και κρήδεμνον μαργάρω και λίθοις, παρά ταις πλουσίαις, πεποιλκιμένον μετά μακράς καλύπτρας.»

Κάποια από αυτά τα χαρακτηριστικά στοιχεία μπορούμε να τα βρούμε σ’αυτή την ενδιαφέρουσα εικόνα του Jacques Carrey ο οποίος ως συνοδεία του Charles-François Olier αποθανάτισε με πολύ ρεαλιστικό τρόπο την Αθήνα του 1674, με εκπληκτικές λεπτομέρεις όπως το Θησείο, οι στήλες του Ολυμπίου Διός, το φυσικό λιμάνι του Πειραιά,τα τείχη που περιέβαλαν την Αθήνα, το μιναρέ πάνω στον Παρθενώνα, τον φραγκόπυργο στα Προπύλαια, τα τέσσερα τζαμιά που μας περιγράφει και ο Spon στην πόλη κάτω από την Ακρόπολη, τον Αργοσαρωνικό κ.α.

Τελειώνοντας την ανάρτηση θα ήθελα να παραθέσω μερικά στοιχεία για τον πληθυσμό της Αθήνας και μάλιστα σε σύγκριση με άλλες σύγχρονές της πόλεις μέσα στην Οθωμανική αυτοκρατορία, τον 16^ο αιώνα σύμφωνα με τις οθωμανικές απογραφές:

Όπως μας πληροφορεί ο Barkan(5) σε μια ενδιαφέρουσα λίστα με σημαντικές πόλεις της αυτοκρατορίας τον 16^ο αιώνα η Αθήνα μπορεί να θεωρηθεί ως μια από τις σημαντικότερες και πολυπληθέστερες πόλεις της αυτοκρατορίας.

Πόλη/ Έτος απογραφής	1520-1530	1571-1580
Κων/πολη	400.000	700.000
Αλέπο	56881	45331
Προύσσα	34930	70686
Ανδρ/πολη	22335	30140
Ντιγιάρμπακιρ(Amid)	18942	31443
Άγκυρα	14872	29007
Αθήνα	12633	17616
Τοκάτ(Ευδοκία Πόντου)	8354	13282
Ικόνιο(Konya)	6127	15326
Σεβάστεια(Sivas)	5560	16846
Sarajevo(Σεράγεβο)	5632	23485
Monastir(Μοναστήρι)	4647	5918
Skopje(Σκόπια)	4631	9867
Sofia(Σόφια)	3899	7848

Πιο ενδιαφέρουσες πληροφορίες έχουμε από μια πιο αναλυτική παρουσίαση της απογραφής της δεκαετίας του 1520 από τον Minkov(6) ο οποίος αναφέρει τις μεγαλύτερες βαλκανικές πόλεις και τον πληθυσμό τους ανά θρησκεία:

Δεκαετία 1520	Σπίτια μουσουλμάνων	%	Σπίτια χριστιανών	%	Σπίτια εβραίων	%
Κων/πολη	9517	58,2	5162	31,6	1647	10,2
Αδρια/πολη	3338	82,1	522	12,8	201	5,1
Θεσσ/κη	1229	25,2	989	20,5	2645	54,3
Σεράγεβο	1024	100	0	0	0	0
Λάρισσα	693	90,2	75	9,8	0	0
Σέρρες	671	61,3	357	32,8	65	5,9
Μοναστήρι	640	75	171	20,2	34	4,8
Σκόπια	630	74,8	200	23,7	12	1,5
Σόφια	471	66,4	238	33,6	0	0
Αθήνα	11	0,5	2286	99,5	0	0
Νικόπολη	468	37,7	775	62,3	0	0
Τρίκαλα	301	36,3	343	41,5	181	22,2

Είναι πολύ ενδιαφέρον το ότι η Αθήνα παρά τις ανιστόρητες κορώνες περί του …χωριού της Αθήνας βλέπουμε ότι όχι μόνο σε πληθυσμό είναι από τις μεγαλύτερες πόλεις της αυτοκρατορίας αλλά, τουλάχιστον στα Βαλκάνια, ήταν η μεγαλύτερη χριστιανική πόλη, με ένα ποσοστό που αγγίζει το εκατό τοις εκατό, και μάλιστα στη συντριπτική πλειοψηφία με χριστιανικό ελληνικό(και ελληνόφωνο φυσικά…) πληθυσμό…

-----------------------------------------------------------------

(1) Voyage d'Italie, de Dalmatie, de Grece, et du Levant : fait aux années 1675. & 1676,Jacob Spon, Boom Dirk ,1679.

(2) Μνημεία της Ιστορίας των Αθηνών, Δημήτριος Καμπούρογλου, τόμος Γ’, 1889

(3) Μνημεία της Ιστορίας των Αθηνών, Δημήτριος Καμπούρογλου,τόμος πρώτος, σελ.65, 1889

(4) Γενεαλογικά μελετήματα : Εξ ανεκδότου πραγματείας: Το Αθηναϊκόν αρχοντολόγιον και ο βυζαντινισμός εν Αθήναις ,Κωνστ. Α. Χρηστομάνου, σελ.9

(5) Barkan, Ömer Lütfi, Essai sur les données statistiques des registres de recensement dans rempire ottoman au XVe et XVIe siècle, «Journal of Économic and Social History of the Orient» 1 (Aug. 1957) 9-36.

(6) Conversion to Islam in the Balkans, Kisve Bahasi Petitions and Ottoman Social Life, 1670-1730, Anton Minkov, 2004