Αρβανίτες και 1821 (συνέχεια 6)

Μεσσηνία-Ηλεία

Ο Philippson θεωρεί ότι σε Ηλεία-Μεσσηνία-Αρκαδία κατοικούν περίπου 11.000 Αρβανίτες κατανεμημένοι σε τρεις συστάδες χωριών(Με περίπου 4.500 στην Ηραία Γορτυνίας). Στην Ηλεία το μέγιστο μέρος των Αρβανιτών που ιστορικά έφτασε εκεί εξισλαμίστηκε και έμειναν γνωστοί σαν Λαλιώτες αφού εκεί στου Λάλα είχαν συγκεντρωθεί και λεηλατούσαν τις γύρω περιοχές, και είχαν φτάσει να αριθμούν περί τους 3.000 κατοίκους(1),όλοι τους μουσουλμάνοι. Μετά την ολοκληρωτική τους ήττα από τον Μεταξά και τους Επτανήσιους, όσοι γλύτωσαν γύρισαν στην Αρβανιτιά. Γι’αυτό παρά τις ιστορικές πηγές που δηλώνουν εποίκιση Αρβανιτών στην περιοχή δεν ακούγεται πλέον η αρβανίτικη γλώσσα. Σύμφωνα με τον Γ. Παπανδρέου, «Η Ηλεία δια μέσου των αιώνων», Αρβανίτες κατοικούσαν τα χωριά Κακολέτσι,Μπάστα,Μηλιές που βρίσκονται κοντά στου Λάλα και Κώμη κοντά στα σύνορα με την Αχαΐα σαν προέκταση των αρβανιτοχωρίων της Δύμης.  Η ιστορική εποίκηση της Ηλείας άφησε μόνο αυτά τα λίγα χωριά με αρβανίτικο  
χαρακτήρα και λόγω των άλλων δύο εξισλαμισμένων αρβανιτόφωνων περιοχών,της 
Μούνδραζας(σημερινός  Γρύλλος) και Ζάχας(Καλλιθέα) οι οποίοι όπως και οι "κοντοχωριανοί"
 τους  Λαλιώτες  και οι Μπαρδουνιώτες της Μάνης, έγιναν "μουρτάτες" δηλαδή χριστιανοί που έγιναν μουσουλμάνοι. Τα χωριά των πρώτων είναι γνωστά και ως "μουρτατοχώρια"  και οι κάτοικοί τους ακολούθησαν τον δρόμο 
για την προαιώνια πατρίδα τους ή για την Τουρκία(και άλλες περιοχές 
υπο Οθωμανικό ζυγό). Ο αριθμός τους μαζί με αυτον των μουσουλμάνων του 
Φαναρίου(περιοχή Ολυμπίας) έφτανε τους 5.000 (1α).
Η άλλη ομάδα χωριών βρίσκεται στο Τετράζιο όρος, στην ορεινή Τριφυλία Μεσσηνίας. Είναι τα λεγόμενα Σουλιμοχώρια που τα κατοικούν οι Ντρέδες. Περήφανη φυλή που αγάπησε τα χώματα στα οποία εγκαταστάθηκε και έπαιξε σημαντικό ρόλο το '21 στην περιοχή και όχι μόνο, ακολουθώντας την μακρά αντιστασιακή της παράδοση. Με κεντρικό χωριό το Σουλιμά(Άνω Δώριο) αποτελούσαν τον δήμο Δωρίου στην απογραφή του 1861 με 3.800 κάτοικους, ενώ σήμερα μοιράζονται ανάμεσα στο δήμο Δωρίου και Αετού.
Τα Σουλιμοχώρια ή Αρβανιτοχώρια είναι τα εξής: Σουλιμά,Κούβελα,Γλιάτα ,Άνω Ψάρι ,Μοναστήρι, Μάλθη ,Σίρτζι, Διμάντρα, Χαλκιά, Πάνου Ψάρι, Ψάρι, Βλάκα (Χρυσοχώριον), Λάπη (Ριζοχώρι), Αι-Γιώργης, Κλέσουρα (Αμφιθέα), Γουβαλάρια (Αγιος Πέτρος), Στυλάρι, Κοπανάκι (Άνω), Κάτου Κοπανάκι, Κάτω Σουλιμά (Δώριον), Βασιλικό και Κατσούρα ( Άνω Βασιλικό).

Σούλι

Για τους Σουλιώτες θα αφήσω να μιλήσουν ιστορικοί και αγωνιστές της εποχής.
Παπαρρηγόπουλος (2):
«Ἦσαν δὲ οἱ Σουλιῶται κρᾶμα Ἑλλήνων καὶ ἐξελληνισθέντων Ἀλβανῶν καὶ εἷς τῶν ἐπιφανεστέρων γόνων τοῦ συνοικεσίου τῶν δύο φυλῶν τοῦ ἀπὸ τῆς 14 ἑκατονταετηρίδος ἀρξαμένου καὶ τελουμένου μέχρι τῆς σήμερον. Ἡ ἀλβανικὴ ἐκράτυνε τὸ μάχιμον τῆς ἑλληνικῆς πνεῦμα, ἡ δὲ ἑλληνικὴ ἐνεφύσησεν εἰς τὴν ἀλβανικὴν τὰ εὐγενέστατα
αἰσθήματα τῆς φιλοπατρίας, τῆς φιλομαθείας καὶ τῆς εὐνομίας. Τὰ δύο κάλλιστα προϊόντα τοῦ συνδυασμοῦ τούτου ὑπῆρξαν οἱ Σουλιῶται ἐπὶ τῆς Στερεᾶς, οἱ Ὑδραῖοι καὶ οἱ Σπετσιῶται κατὰ θάλασσαν. Ἀλλ’ ἐὰν οἱ Σπετσιῶται καὶ οἱ Ὑδραῖοι κατὰ πρῶτον ἐκλεΐσθησαν ἐν τῇ τελευταίᾳ ἐπαναστάσει, οἱ Σουλιῶται οἵτινες ἔβαψαν ἐν αὐτῇ διὰ τοῦ αἵματός των τοσαῦτα ἔνδοξα πεδία τῆς μάχης, εἶχον, καθάπερ γνωρίζομεν ἤδη, ἀναγγείλει πρὸ καιροῦ τὸ τί ἠδύναντο νὰ πράξωσι.»

Όπως προείπαμε το Σούλι κατοικήθηκε από κατοίκους της γύρω πεδινής περιοχής από αρβανιτόφωνους(σε μεγαλύτερο ποσοστό) αλλά και ελληνόφωνους.

Σημαντικότατη άποψη είναι και η γλωσσολογική παρατήρηση του μεγαλύτερου "αρβανιτολόγου" της εποχής του Τίτου Γιοχάλα(2α):
«…Τέλος, ας προστεθή και η κατά λέξιν μετάφρασις των φράσεων ερημίτου αγάπη-askitiut dashuri αντί dashuri asqitiut, φίλον ασπάζομαι- mik puth αντί puth mik(un), και το σύνθετον καλογεννημένος-mirelere αντί I lere mire.

Η παρουσία αύτη φαινομένων της ελληνικής συντάξεως εις το αλβανικόν ιδίωμα του Λεξικού είναι δυνατόν να ερμηνευθεί κατά δύο τρόπους:

Α) Ότι μητρική γλώσσα του Μπότσαρη και των συνεργατών του(Εκτός από τον Μάρκο, στην συγγραφή συνέβαλαν και ο Νότης και ο πεθερός του Καλογήρου) ήτο η Ελληνική, αφού ως γνωστόν, άνθρωποι πειορισμένης παιδείας, ως οι «λεξικογράφοι» μας, σκέπτονται βασικώς εις την μητρικήν των γλώσσαν. Παρατηρούμεν ότι συντακτικά λάθη δεν εσημειώθησαν εις το ελληνικόν τμήμα του Λεξικού, ούτε επιδράσεις της Αλβανικής εις την ελληνικήν σύνταξιν.

Β) Είναι επίσης δυνατόν η επίδρασις της ελληνικής γλώσσης να ήτο τόσον μεγάλη επι της Αλβανικής της ομιλουμένης πιθανώς εις την περιοχήν του Σουλίου(πράγμα το οποίον είναι εμφανέστατον εις το λεξιλόγιον του Λεξικού), ώστε να κλονίση ακόμη και την σύνταξίν της. Δυστυχώς ο Μπότσαρης δεν μας παρέδωσεν εκτενές πεζόν κείμενον εις την Ελληνικήν με αντίστοιχον απόδοσιν εις την Αλβανικήν, ώστε να δυνηθώμεν να ελέγξωμεν ευχερέστερον παρομοίας φύσεως συντακτικά φαινόμενα.

Ο κ.Τίτος Γιοχάλας στον εξαιρετικό σχολιασμό του λεξικού του Μάρκου απαριθμεί τις ελληνικές λέξεις στο λεξιλόγιο που καταγράφει ο "συγγραφέας". Μπορείτε να τις δείτε στους παρακάτω συνέσμους:


Ελληνικές διαλεκτικές λέξεις στο λεξιλόγιο των Σουλιωτών:




Ελληνικές λέξεις αποδιδόμενες στην Αρβανίτικη δι'ετέρων ελληνικών λέξεων:





Ο Ιωάννης Λαμπρίδης γράφει(3):
« Προς τους κατοίκους του Σούλι, πολλάχου της περιοχής αυτού κατά πατριάς εις 84 οικογένειας σκηνούντας, εχθρούς δε των εξισλαμισθέντων περίοικων(τους σημερινούς Τσάμηδες εννοεί) από του 1635 επισήμους κεκηρυγμένους και εκ φύσεως καλώς οχυρουμένους, προσέτρεχον προς αποφυγήν βιαιοπραγιών ή και ματαίωσιν αντιποίνων συγγενικών τιμωριών(γκιακ) εν τη πατρίδι των ου μόνον Χριστιανοί Τσιάμηδες κατά το πλείστον αλλά και Έλληνες αλλαχόθεν. Μεταξύ δε των διαφόρων πατριών, αίτινες εκεί μετανάστευσαν από της 4ης ιδίως δεκαετηρίδος του ΙΖ’ αιώνος μέχρι των αρχών του ΙΗ’ μνημονεύονται η του «Ζέρβα» εξ ομωνύμου της Λάκκας Λέλοβου χωρίου Ζερβό, η του Δράκου εκ του παρά την Καμαρίναν χωρίου Μαρτινιών, ένθα μόνη ανέκαθεν η Ελληνική γλώσσα ομιλείται, η του Τζαβέλα εκ Δράγανης κ.λ.π.»

Η διγλωσσία των Σουλιωτών υπογραμμίζεται και απο τον Σουλιώτη Λάμπρο Κουτσονίκα στη Γενική Ιστορία του  αφού αναφέρει οτι στην επαρχία Σουλίου "λαλείται η ελληνική και η αλβανική διάλεκτος"(3α). Προφανώς η κύρια γλώσσα των Σουλιωτών ήταν η τοπική αρβανίτικη, αλλά λόγω των επιγαμιών και της γειτνίασης με ελληνόφωνες περιοχές η διγλωσσία ήταν αναπόφευκτη. Η διγλωσσία αυτή ήταν ένας ακόμη λόγος που οι Σουλιώτες χαρακτηρίζονται "Albanians/Albanais" και "Greeks/Grecs" απο σύγχρονούς τους συγγραφείς και ταξιδιώτες.

Δεν θα αναλύσω περισσότερο την καταγωγή τους γιατί πιστεύω ότι δεν γίνεται να βγάλουμε καθαρό συμπέρασμα. Ένα είναι το συμπέρασμα, ότι οι Σουλιώτες πολέμησαν για το Ελληνικό Έθνος και την ελευθερία του και οι απόγονοι τους είναι ανάμεσα μας και όχι σε κάποιο γειτονικό κράτος που ζουν οι απόγονοι αυτών που πολέμησαν με λύσσα τους Σουλιώτες.
Να τι άποψη είχαν οι Τουρκαλβανοί για τους Σουλιώτες(4):
Επιστολή που είχε στείλει στον Κίτσο Τζαβέλα ο Τουρκαλβανός δερβέναγας Κραβάρων Αχμέτ Νεπρεβιστάνη(ορθογραφία κειμένου):
“Αγαπητέ μοι κίτζο τζαβέλα,το γράμμα σου έλαβα τα γραφόμενα σου καλώς εκατάλαβα.Τζαβέλα,΄ήξευρε ότι απο τον καιρόν οπού έβαλα το ντουφέκι εις τον ώμον στοχάζομαι τον εαυτόν μου τω όντι δια βασιλέα και τα εδικά σου τα ελληνοκορομπλίσματα να τα ειπείς εκεί οπου περνάνε ειδέ εις εμένα μένουν άκαιρα ορφανέ. Οτι αν θελης να δείξης το ελληνικόν σου έρχεσαι εδώ και τότε θέλεις καταλάβει δυστυχισμένε εκείνους οπου τρώγουν τα ψημένα κάστανα. Ορέ κίτζο τζαβέλα το να μου λέγεις οτι η υψηλή πόρτα της ρωσσίας πολεμά εις τα κάστρα της Πόλεως,και τον βασιλέα μας έχουν κλεισμένον εις το ουτζκαλεση,το γνωρίζω καιμένε,οτι μ’αυτά σας γελούν οι φράγκοι, και σας στέλνουν εδώθε δια να σας σκοτώνωμεν σαν τα σκυλιά, και έχομεν ελπίδα εις τον θεόν, οπου ο πολυχρονεμένος βασιλέας μας την υψηλήν πόρταν της ρωσσίας σας θέλει την χαμηλώσει,τζαβέλα περισσότερα δεν σου γράφω και θεόθεν υγίαν.
Τη 8 76ρ/ 1828,Λομπότινα
Ο του κραβάρου ντερβέναγας αχμέτ νεπρεβιστάνης”

Ο ίδιος αγάς γράφει(4) απαντώντας στον Κιτσάρα όταν ο δεύτερος αποκάλεσε τον τόπο του ελληνικόν:
«Λέγεις ότι είναι τόπος Ελληνικός, ήξευρε ότι εγώ όπου έχυσα τόσον αίμα ως καθώς λέγεις άλλον τόπον θέλεις χύσει και εσύ και τότε θα φας κράβαρα και λοιδορίκι, πλην μη στέλνεις και μαζώνεις καρβουναραίους ότι αυτοί δια κάρβουνα ηξεύρουν και όχι δια ντουφέκι, πολλά λόγια δεν σου λέω σύρε από κει όπου ήλθες ορφανέ, ότι σας λυπούμαι όπου εμείνατε τρείς σουλιώτες και θα χαθήτε όλοι.
Και δια τόπον ελληνικόν όπου τον λέγεις εδώ, τόπος είμαι εγώ και νησάλα θέλεις με γνωρίσεις ογλίγορα. Μωρέ κίτζο εγώ σε ηξεύρω αρβανίτην ωσάν εμένα, εσύ που στον διάβολον τα έμαθες αυτά τα ελληνικά και εγώ δεν τα ηξεύρω;»
Το σημαντικό αυτών των επιστολών είναι ότι βλέπουμε πως αυτοπροσδιοτίζονταν οι Σουλιώτες και πόσο παρόμοια είναι τα λόγια του Τουρκαλβανού εκείνου ο οποίος προσπαθεί να πείσει τον Τζαβέλα ότι είναι σαν αυτόν(Αλβανός),μάταια βέβαια, με τους σημερινούς Αλβανούς που κάνουν το ίδιο δέκα φορές πιο μάταια όμως.


Σαράντος Καργάκος(5) γράφει ευστόχως:
"Ίσως τίποτα άλλο δεν αποκαλύπτει τόσο έντονα και εύγλωττα την μετάβαση από μια αφανή σε μια εμφανή εθνικότητα, όσο η περίπτωση των Σουλιωτών. Όλοι σχεδόν ήταν αλβανόφωνοι, αλλά οι πλείστοι κυρίως οι εξέχοντες ήσαν και ελληνόφωνοι.
Στους Σουλιώτες δόθηκε συχνά η ευκαιρία μιας σωτήριας επιλογής: σε πρώτη φάση να υποταχθούν στον Αλή και σε δεύτερη φάση να αποτελέσουν, έναντι μεγάλων παροχών, την αιχμή του δόρατος του σουλτάνου κατά των εξεγερμένων ελλήνων. Προέκριναν το "εδώθε με τους αδελφούς" που ισοδυναμούσε με εναγκαλισμό του Χάρου.
Έλαβαν μέρος στην Επανάσταση πάνω από 2.000 Σουλιώτες. Όταν τελείωσε η Επανάσταση είχαν μείνει μόνο 200!
ΚΑΠΟΙΟΙ ΕΞΑΣΦΑΛΙΖΟΥΝ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟΤΗΤΑ ΜΕ ΤΗΝ ΓΕΝΝΗΣΗ.
ΟΙ ΣΟΥΛΙΩΤΕΣ ΜΕ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥΣ.
Και αυτό ισχύει για το πλείστο μέρος του αρβανιτόκοσμου της Ελλάδος: η ελληνικότητά τους είναι σφραγισμένη με πολύ πένθος, πολύ αίμα, πολύ θάνατο"

Οι Σουλιώτες ένοιωθαν περήφανοι που πολεμούσαν για την Ελλάδα και κανείς δεν μπορεί να το αμφισβητήσει αυτό. Αυτό δεν φτάνει όμως για να μην περιγράψουμε κάποιες ντροπιαστικές περιπτώσεις στις οποίες ενεπλάκησαν Σουλιώτες.

Συμφωνώντας ο Παπαδόπουλος με την άποψη του Φωτάκου(υπασπιστής και αυτός, του Θοδωράκη όμως) για την συνεργασία Φαναριωτών και Αρβανιτών(με το αζημείωτο…) αναφέρει σε ένα από τα σχόλια του. Από το βιβλίο του Κάρπου Παπαδόπουλου(6),
«Ο Α.Μαυροκορδάτος,δια να στερεωθή εις την Δυτικήν Ελλάδα,εσύνθεσεν έγραφον,διαλαμβάνον και επικύρωσιν της εις το Τμήμα εκείνο πολιτικής αρχηγίας του και την ονομασία Πρίγκηψ,το οποίον πολλοί των Προυχόντων και Σωματαρχών της Ακαρνανίας και Αιτωλίας υπέγραψαν. Ο μόνος δε,όστις εναντιώθη εις τον νεωτερισμόν τούτον,ήτον ο Γ.Βαρνακιώτης,ο δυνατώτερος του τότε καιρού Σωματάρχης της Αιτωλοακαρνανίας και,ενώ δεν υπέγραψε,τον επέπλητεν εν ταύτω. Βλέπων λοιπόν αυτόν ως μέγα πρόσκομμα των σκοπών του, ο Μαυροκορδάτος έλαβε μέτρον να τον εξοντώση. Αφού απέτυχε κατά πρώτον να τον φαρμακεύση, μετεχειρίσθη με δόλιον τρόπον να τον φονεύση δηλαδή ενώ ο Βαρνακίωτης ενησχολείτο εις τα κατά των Τούρκων εκστρατείας του, αυτός έστειλεν αποσπάσματα στρατιωτών της φρουράς του,διευθυνόμενα παρα του Μ. Μπότζαρη, ώστε δια τινός ενέδρας να επιτυχώσι του σκοπού(!). Αλλ’ο Βαρνακιώτης εννοήσας τον σκοπόν του, απέφυγε τα τοιαύτα μηχανουργήματα, και άλλοτε τα διέλυσε με την στρατιωτικήν δύναμίν του. Κατά το 1822,Αυγούστου 10, συναπαντηθείς ο Βαρνακιώτης και ο Μάρκος Μπότζαρης με τον Μεχμέτ Ρεσήτ Πασσάν(Κιουταχήν) εις τον Προφήτη Ηλίαν(εις τον Αετόν), ο μεν Βαρνακιώτης παρετάχθη εις μάχην με τους Τούρκους,προσπαθών να εμποδίση την δίοδον αυτών,ο δε Μπότζαρης καταλίπων αυτόν απεσύρθη εις τον Άγιον Νικόλαον,ημίσειαν ώραν μακράν, και έγινε θεατής με τους περισσοτέρους στρατιώτας του σώματος τους,περιμένων ώρα την ώρα την καταστροφήν του Βαρνακιώτου, κατά τη επιθυμία του Πρίγκηπος, από το σμήνος των Τούρκων, του οποίου η δύναμις ήτον από Ακαρνάνας και Κεφαληναίους μόλις 80. Εις την περίστασην ταύτην πολλάκις εζήτησε την βοήθειαν του Μπότζαρη αλλ’αυτός ευχαριστήθη να γίνη μόνον θεατής, μ’όλον τούτο ο Βαρνακιώτης μετά 8 ώρων μάχην έτρεψε τους Τούρκους εις φυγήν.»


Ο ίδιος συγγραφέας(7) :
«Διάφοι περί τας αρχάς της Επαναστάσεως έδειξαν εις τους Έλληνας με τον πραγματικόν θάνατον δύναται να ελευθερωθή το Ελληνικό Έθνος. Μεταξύ τούτων είναι ο Διάκος εις την Ανατολικήν, και ο Μπότζαρης εις την Δυτικήν Ελλάδα. Διατί ο δεύτερος εδοξάσθη πολύ, και ο πρώτος καθόλου; Αποκρίνομαι επειδή ο Μπότζαρης ήτον οπαδός του Α. Μαυροκορδάτου εις Μεσολόγγιον, και αυτός τον διεφήμησεν εις δίαφορα μέρη της Ευρώπης και τον εδόξασε. Δια της ενέργειάς του ιδίου εγείρεται μάλιστα και γλυπτόν άγαλμα εκ μαρμάρου εντός ολίγου.ο δε Διάκος δεν είχε κανέναν Μαυροκορδάτον να του μεγαλύνη τας πράξεις. Μόνη δε η πατρίς εις μνημόσυνον αυτού ψάλλει πάντοτε το «Τρία πουλάκια κάθονται σ’του Διάκου το ταμπούρι κ.τ.λ.»

Και η πάντα σημαντική άποψη του Φωτάκου(8) :
«Οἱ Ἀλβανοὶ εἶναι ἄνθρωποι πονηροί,καὶ δὲν ἀπατῶνται εὔκολα, εἶναι δὲ μισθοφόροι, καὶ ἄλλην πατρίδα δὲν ἔχουν εἰμὴ μόνον τὸν μισθόν. Ὁ δὲ Μαυροκορδάτος, καθόσον ἀφορᾷ εἰς τοὺς Σουλιώτας, ἔπαιξε τὸ παιγνίδι, τὸ ὁποῖον λέγουν δίπορτον, διότι ἀφ᾿ ἑνὸς ἐνήργει διὰ τὸν γενικὸν σκοπόν, καὶ ἀφ᾿ ἐτέρου ἤθελε τοὺς Σουλιώτας χωρὶς πατρίδα διὰ νὰ τοὺς ἔχῃ πρὸς ὑποστήριξιν τοῦ περὶ πριγκηπάτου σκοποῦ του.»


(1) History of the Greek Revolution,George Finlay,σελ.36
(1α)Δοκίμιον Ιστορικόν περί της Ελληνικής Επαναστάσεως, τ.Γ',Φιλήμων Ιωάννης,σελ.54
         Απομνημονεύματα τ.1 βιβλίο Α,Σπηλιάδης Νικόλαος
(2) Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ.Ε' ,Παπαρρηγόπουλος Κωνσταντίνος, 583

(2α) Ελληνο-Αλβανικόν Λεξικόν του Μάρκου Μπότσαρη,Τίτου Γιοχάλα,Σελ.53, Γραφείον Δημοσιευμάτων της Ακαδημίας Αθηνών,Αθήναι 1980

(3) Ιωάννης Λαμπρίδης,1971,τ.10, σ.20
(3α)Γενική ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, Λάμπρου Κουτσονίκα Ταγματάρχου,τ.1,σελ.101
(4) Φωτιάδης,Επανάσταση 21’,τομ4,σελ.103

(5) Σαράντος Καργάκος, "Αλβανοί, Αρβανίτες, Έλληνες", σελ. 234-235.

(6) Κάρπου Παπαδόπουλου,πρώτου υπασπιστή του Οδυσσέα, “Ανασκευή των εις την ιστορίαν των Αθηνών αναφερομένων περί του στρατηγού Οδυσσέως Ανδρούτσου”. Σελ 56
(7) Id,σελ.38
(8) Απομνημονεύματα περί της Ελληνικής Επαναστάσεως τ.Α' ,Χρυσανθόπουλος Φώτιος – Φωτάκος,σελ. 234